Aguirre, der Zorn Gottes (Film, 1972) - MovieMeter.nl (2025)

Zelden een film gezien die zo in mijn hoofd rondspookt. Vanaf de opening scene kom je terecht in een eindeloze spiraal van hopeloosheid. Ik heb zojuist enkele mooie recensies gelezen in de voorgaande berichten en zal mij dan ook niet wagen aan een eigen verhaal (aangezien ik het gevoel heb dat een aantal mensen deze film al prachtig hebben beschreven).

Het is poëzie, magie, imperfectie. Deze film is op zoveel manieren door te trekken naar huidige verhalen over succes, overwinning en blindheid ten opzichte van de omgeving. Een strijd tussen civilisatie en natuur, illusie en realiteit, hoop en waanzin - Een zeldzame parel.

True dat! Zeker die imperfectie, die het toch weer levend maakt.... En bij iedere kijkbeurt een ander gevoel oproept. Heb er zelf ook 5* van gemaakt, zeker bij Herzogs drie beste.

Ik zit al meer dan tien jaar op MM en al meermaals kruiste mijn weg de film Aguirre. In de kwisjes, vaak getipt, vaak in de tops. Het bewijst dat deze nochtans vrij bescheiden film een solide fanbasis heeft. Herzog is een gepassioneerd cineast, en ter plekke in Peru een lowbudget gaan filmen was een vrij avontuurlijke onderneming. Toch vond ik het geen hoogvlieger.

Het verhaal heeft niet zoveel om het lijf en was me welbekend: het zoeken naar het Eldorado terwijl de Spanjaarden alleen maar horror en wanhoop vinden in het woud is niet nieuw. En meer vertelt de film ook niet. Aguirre vindt uiteindelijk zijn eldorado : macht en glorie. Een recurrent motief in alle vertelsels over de conquistadores. Ook Conrad's "Heart of Darkness" kwam bij me op maar het kan best dat Conrad zijn inspiratie daarvoor zelf heeft opgedaan bij de Spanjaarden. Maar Herzog heeft lak aan de historische feiten. Waar het hem om draait is de algehele sfeer.

Indrukwekkender dan het verhaal vond ik het visuele. Met zijn minibudget wist Herzog alles groots in beeld te brengen: of het nu bossen zijn, de tocht op de rivier of het enorme vlot, het gaat imponeren. Voeg er nog de rauwe kop van Kinski bij en het plaatje is volledig. Voor mij soms te minimalistisch om er echt een topper van te maken.

Na Rossellini (en eerder al Peckinpah, Truffaut, Sirk, Wilder enz.) is Herzog het volgende onderwerp van een regisseurscyclus uit mijn grote stapel nog te bekijken DVD's en Blu Rays. Ik had 7 Herzogs gezien, dat gaat naar een kleine 20 als ik klaar ben.

Gelijk maar met een film begonnen die zo legendarisch is dat er al wat meer van wist dan de meeste films die ik niet zag. Ik kan zo wel 25 films opnoemen die zwaar door deze film beïnvloed, zeker nu ik 'm eindelijk gezien heb. Het aardse en het ruwe en eigenlijk ook het compacte (de film was over voordat ik er erg in had) contrasteren zo heerlijk met het grote verhaal. De aanblik van dat grote vlot waarop alles waar de conquistadores waarde aan hechten. De schitterende openings en eindscene. Een film om vaak naar terug te keren ook.

Ik moet concluderen dat Herzog niet mijn regisseur is: Kaspar Hauser vond ik niets en deze film ook niet terwijl dit “de archetypische Herzog-film over mannen die hun grenzen verleggen en anderen meeslepen in hun poging tot succes” zou zijn volgens de website van Cineville (beide films zijn overigens gebaseerd op waargebeurde feiten). Meer in het bijzonder laten de mannen – en dan met name de hoofdpersoon Aguirre – zich in de film leiden door een ongebreidelde hebzucht, machtswellust en grootheidswaanzin waarin men het hele continent aan zich wil onderwerpen (en waarmee ze ook de Spaanse koning verraden). Meer concreet is de expeditie opgezet om de Indiaanse mythe van El Dorado – een koninkrijk van goud – in het oerwoud te vinden, voor welke illusie Aguirre alles opoffert, inclusief zichzelf, want uiteindelijk blijft hij alleen over en zien we de natuur – gesymboliseerd door de apen die het vlot innemen – z’n rechten terugeisen over de indringers terwijl Aguirre hallucinant en hoogmoedig blijft fantaseren over de oneindige of goddelijke rijkdom en macht die hij zal verwerven over alle mensen en alle natuur.

Deze expeditie over een rivier door het oerwoud waar de arrogantie en hebzucht van de blanke koloniaal het aflegt tegen de ‘duisternis’ en wreedheid van de omringende natuur met aanvallen door de inheemsen en van de eigen innerlijke natuur zodra het ver van de beschaving vandaan en ontdaan is, lijkt sterk op Conrads Heart of Darkness (mijn bespreking van dat boek: Joseph Conrad: Heart of Darkness (1899) + bonus: Youth (1898) – De filosoof leest… - defilosoofleest.wordpress.com). De film is daarmee net als Apocalypse Now in wezen een verfilming van Conrads boek uit 1898 met slechts een andere locatie dan Afrika (Congo) maar ook deze verfilming overtuigt mij niet: de thematiek is goed maar het verhaal biedt qua plot weinig interessants waarbij Herzogs film ook amateuristisch aanvoelt, alsof je naar de lokale toneelvereniging kijkt.

De zomer van Herzog.

Nouja, in Eye dan - een parallel met het weer van deze zomer wil ik er maar niet van gaan maken.

In dit geval geval waren de verwachtingen hooggespannen, en ja, dat kan dan haast alleen maar tegenvallen. Als je aan de andere kant de film een voorsprong geeft, dan komt er wel een subtiel respect om de hoek - het is tenslotte alweer meer dan 50 jaar geleden dat Herzog naar Peru trok met zijn wilde plan om daar goud te gaan zoeken, pardon een film te gaan maken. En net zoals in Fitzcarraldo er een gelijkenis ontstaat tussen het karakter, de acteur en de regisseur, moeten we dat hier wellicht ook zo opvatten. Heeft de jungle Kinski en Herzog eigenlijk wel ooit losgelaten, zou de vraag moeten zijn.

Narratief en qua sfeer komt er eigenlijk pas in de laatste 20 minuten of zo iets uit wat in de buurt van interessant komt - voor die tijd blijft het bij losse momentjes, af en toe een shot wat iconisch had kunnen zijn als de techniek wat beter meegewerkt had. Maar zeker vanaf het moment dat de muis het veld ruimt en Kinski in een trance gekomen lijkt gaat het los. Had de hele film van die intensiteit geweest, tsja.

De soundtrack is verrassend goed, met alle geluidjes van de jungle en de spaarzame muziek die nergens gedateerd lijkt - maar dan weer wel dat wat films van Herzog wel vaker nekt, het dubben van de stemmen waardoor alle dialogen onnatuurlijk aanvoelen. En wat me ook niet goed ligt is dat de voice over nogal eens van identiteit wisselt, zonder dat daar een lijn in lijkt te zitten - ik vergelijk het maar even met A Hidden Life, daar is dat toch heel anders.

Met de productie is het al even wisselvallig. Slordige edits, acteurs in bijrollen die absoluut niet passen, soms gewoon lelijke beelden en afwijkende kleuren - wat ik maar even samenvat als het wel vaker genoemde amateuristische beeld dat de film opwekt. Wellicht verklaarbaar uit de omstandigheden, maar nog steeds ook waar.

In de optelling is het wat mij betreft niet echt een film die een cultstatus verdient - daarvoor klopt er gewoon teveel niet van de dingen die een film tot een film maken. Maar het is wel een rariteitenkabinet dat het verdient om onthouden te worden.

Meesterwerk

Werner Herzog zijn meesterwerk is een van de meest bijzondere films die ik ooit heb gezien. Prachtige beelden, schitterend camerawerk, geweldig acteerwerk en de muziek is dromerig.

De film begint met een prachtige scène waarin de expeditie leden bij een berg lopen. We zien natuur beelden, de leden van expeditie die doorlopen en prachtige muziek. Dit is hoe je een film opent met minimalistische dialoog en verhaal. De kijker wordt geabsorbeerd door de sfeer van de film en vergeet bijna dat hij/zij een film aan het kijken is. De film heeft een soort documentaire feel. Het lijkt alsof dit echt was gebeurd en iemand dit toevallig heeft gefilmd. Aguirre beschrijft bepaalde dagen van de reis en hoe de situatie eruit ziet. Spaanse conquistadores die in jungle zijn maar niet weten van de gevaren. De strijd met natuur en de inheemse volkeren, die langzamerhand hun ondergang creëert. Klaus Kinski is fantastisch net als de rest van de cast. De film is vol met poëtische dialoog dat je aan het denken zet. Aguirre is een hele complexe karakter, hij heeft grootheidswaanzin en lijkt op een gegeven moment zijn grip op realiteit te verliezen. De eindscène is fenomenaal. Aguirre is helemaal de weg kwijt en aapjes bestormen zijn vlot. Waarschijnlijk een verwijzing hoe de jungle hun heeft overkomen. Hij kijkt overal in zijn omgeving, zoekend naar El Dorado wat een oneindige zoektocht is.

Een van mijn favoriete films. Een plek in mijn top tien en een echte meesterwerk.

Ik wist niet goed wat ik kon verwachten van de film. De filmposter lijkt me erg theatraal waardoor ik op het ergste was voorbereid. Sinds ik Auch Zwerge Haben Klein Angefangen (Film, 1970) heb gezien, ben ik wat op mijn hoede met Herzog.

Maar dat was dus niet nodig. Het grootste deel van de film neemt plaats op een vlot op de Amazone vermoed ik in het regenwoud ergens in Peru. Hoewel deels kabbelend, letterlijk en figuurlijk, heeft de film toch een bepaalde dreiging en spanning. Dat komt natuurlijk op het constante gevaar dat loert op de oever van inboorlingen die maar al te graag hun curare pijltjes in de Europeanen willen schieten.

Visueel best mooi en ik werd toch ondergedompeld in het avonturiersleven van de Spanjaarden, vooruitgeduwd door de hebzuchtige honger van goud en macht. Best wel een indrukwekkend zicht dat vlot dat fungeerde als een half hotel, kanon incluis.

Tijdloos? Jazeker. Ruim een halve eeuw na datum is ‘Aguirre, der Zorn Gottes’ nog steeds een niet mis te verstane meditatie over menselijke hebzucht, en de onvermijdelijke fataliteit voor wie zich aan dat sentiment overgeeft. Nodeloze intriges op ocharme een vlot van enkele vierkante meter, bloeddorstige invasies van nauwelijks bewoonde dorpen, bekeringsijver ten aanzien van volkeren die geen flauw benul hebben van wie of wat Jezus Christus precies is, … Zowat alles wat Werner Herzog laat zien, refereert naar de keerzijde van wat moet doorgaan voor beschaving. Elk greintje verlichting komt in de schier oneindige jungle op de helling te staan. Levens zijn van geen betekenis meer, en het idee van macht wordt een onweerstaanbare demon waaraan verschillende personages ten gronde gaan.

Finaal trekt Herzog een parallel met de natuur zelf, met beelden van embryo’s die door spitse viervoeters uit hun nesten worden geroofd. Zoals een dier dag na dag getuigenis aflegt van zijn biologie, elke moraliteit voorbij, zo existeren ook de personages in ‘Aguirre’. Ze verkondigen de waan van de dag, op een zinloze queeste naar een onbestaand El Dorado, het fata morgana dat hun koortsdroom hen ingeeft. Verlangen naar ongebreidelde rijkdom? Als er niemand is om die mee te delen, als er geen intermenselijke verbondenheid bestaat, als alle externe krachten alleen maar vijandschap ademen: wat voor zin heeft die weelde dan? Het is de vraag die niemand zich schijnbaar durft stellen.

In essentie heeft ‘Aguirre’ alles in zich om sterke cinema op te leveren. Niettemin staat er veel amateurisme in de weg. De cinematografie is indrukwekkend, maar de persoonsregie, de special effects, de narratieve ingrepen: het wordt allemaal erg gekunsteld in beeld gebracht. In die mate zelfs dat de aandacht van de toeschouwer langzamerhand verslapt. Wat groots had kunnen zijn, blijft dat ideëel. De uitwerking is helaas compleet ingehaald door de tijd. Wat niettemin bijblijft, zijn enkele iconische scènes, zoals diegene waarin de zelfverklaarde keizer van het nog onontgonnen El Dorado zich het landschap begint toe te eigenen – zes keer groter dan Spanje! – terwijl hij er nog geen voet aan wal heeft gezet. Willen bezitten wat niet gemaakt is om te bezitten: het is een ultiem menselijke tragedie, die overigens dag na dag voortduurt, in de wereld daarbuiten…

2,25*

14 jaar geleden zag ik Aguirre voor het eerst. Een dvd rip op mijn laptop. Hoewel ik niet erg onder de indruk was had het wel mijn interesse voor vreemde Europese cinema aangewakkerd.

Nu zijn we dus 14 jaar verder en ben ik deze - na bezoek aan de Herzog expositie in EYE - gaan herzien. Daarvoor heb ik de BFI bluray box aangeschaft. Een absolute aanrader. De film maakte ditmaal ook indruk. Een prachtig geschoten hels 'avontuur' in het hart der duisternis. Eigenlijk is alles vanaf het begin van de film al verloren. En Kinski zet hier denk ik zijn beste rol neer. Daarbij is het ook een prachtige productie waarbij alles echt aanvoelt. Ik ken denk ik geen film die zowel 'echter' is als surrealistisch, dan Aguirre.

5*